Venezuela |
dec 2019
Bron: Netherlands Helsinki Committee 20 december 2019 ~~~

Natalia Magnitskaya, moeder van Sergei Magnitsky: “De Magnitsky Act van de EU is niet alleen bedoeld voor Sergej… Dit stuk wetgeving is bedoeld om het groeiende aantal nieuwe slachtoffers van schurkenregimes, die soortgelijke misdaden begaan, te voorkomen. Als het kwaad niet wordt verslagen, heeft het de neiging zich onbeperkt uit te breiden. Ik denk dat het een kwestie van tijd is – vroeg of laat zullen de beulen van Sergei voor het gerecht worden gebracht.”

De EU heeft een belangrijke stap gezet in de strijd tegen mensenrechtenschendingen wereldwijd door ermee in te stemmen de eerste stappen te zetten in een “Global Magnitsky Act”, een initiatief dat vorig jaar voor het eerst werd voorgesteld door de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok. Op 9 december 2019 kondigde de hoge vertegenwoordiger van de EU voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid Josep Borrell aan dat alle lidstaten “… zijn overeengekomen de voorbereidende werkzaamheden te starten voor een mondiale sanctieregeling om ernstige mensenrechtenschendingen aan te pakken, die het equivalent van de Europese Unie zal zijn van de zogenoemde [Global] Magnitsky Act van de Verenigde Staten.”

Waar komt de Magnitsky Act vandaan?

De oorspronkelijke Magnitsky Act, uit de VS, werd in 2012 uitgevaardigd. De wet ontleent zijn naam aan Sergej Magnitski, een Russische advocaat die in 2008 informatie vond die wees op een corruptieschandaal van 230 miljoen dollar dat verband hield met het Kremlin. Terwijl hij verder onderzoek probeerde te doen, werd Magnitski vastgehouden en meer dan een jaar zonder proces vastgehouden. In 2009 overleed hij in zijn cel, nadat hij door gevangenisbewakers was geslagen en ondanks zijn kritieke toestand herhaaldelijk medische verzorging was geweigerd tijdens zijn detentie – velen hebben dit als moord bestempeld. Geen enkele Russische persoon die met de dood van Magnitski in verband werd gebracht, is door het Russische rechtssysteem gestraft – sommigen zijn zelfs bevorderd.

Na de dood van Magnitsky begon zijn werkgever Bill Browder een campagne om Amerikaanse wetgeving aan te nemen die – zolang er geen behoorlijk gerechtelijk onderzoek, vervolging en proces in Rusland zou plaatsvinden – individuele sancties zou opleggen aan de Russische personen die bij de zaak Magnitsky betrokken waren. Eenmaal aangenomen, stelde de wet de VS in staat om personen die verantwoordelijk zijn voor de detentie, mishandeling en dood van Sergei Magnitsky de toegang tot de VS te weigeren en hun tegoeden te bevriezen. In 2016 werd de werkingssfeer van de wet uitgebreid tot mensenrechtenschenders en corrupte functionarissen, ongeacht hun nationaliteit – de Global Magnitsky Act. Deze wet biedt de rechtsgrondslag om reisverboden in te stellen en de Amerikaanse tegoeden te bevriezen van grove mensenrechtenschenders uit welk land dan ook.

De ontwikkeling van Magnitsky in de EU

In navolging van de VS hebben ook de Baltische staten, Canada en het Verenigd Koninkrijk wetgeving aangenomen die vergelijkbaar is met de Global Magnitsky Act. Sinds 2011 heeft het Nederlandse parlement herhaaldelijk verzocht om initiatieven voor soortgelijke wetgeving. De regering heeft de verzoeken echter herhaaldelijk afgewezen, met als argument dat wetgeving effectiever zou zijn als deze op EU-niveau zou worden gecoördineerd. Uiteindelijk zette minister Blok eind 2018 de eerste stap door een seminar te organiseren met hooggeplaatste diplomaten uit andere EU-lidstaten om de mogelijkheid van een dergelijke regeling te bespreken; de volgende maand kwamen de ministers van Buitenlandse Zaken van alle EU-lidstaten unaniem overeen om met de voorbereidende werkzaamheden te beginnen. In december 2019, een jaar later, kwamen alle lidstaten overeen om naar de volgende fase over te gaan. Borrell bevestigde deze stap en zei: “De Europese Dienst voor extern optreden zal de documentatie hiervoor opstellen om het equivalent van deze [wereldwijde Magnitsky-]act voor te bereiden,” eraan toevoegend dat een dergelijk kader “een tastbare stap zal zijn die de mondiale voortrekkersrol van de Europese Unie op het gebied van de mensenrechten opnieuw bevestigt.” Tijdens een toespraak op de Internationale Dag van de Mensenrechten, op 10 december, ging Blok nog een stap verder: “… met deze nieuwe EU-sanctieregeling kunnen we laten zien dat de EU tanden heeft. En mensenrechtenschenders zullen hun tanden voelen. Dat noem ik nog eens effectief”. Mensenrechtenschenders, zei hij, “zullen hier [in de EU] geen zaken meer kunnen doen. Of winkelen in de blitse winkels van Parijs of Boedapest.”

Hoewel het voorbereidende werk voor de regeling een cruciale stap in de goede richting is om mensenrechtenschendingen universeel te bestrijden, zal de ontwerpwetgeving uiteindelijk unaniem door alle lidstaten moeten worden goedgekeurd, ook door EU-staten die nauwe banden met Rusland onderhouden.

Pragmatische verdediging van de mensenrechten: De mensenrechtenacties van Nederland

In zijn toespraak op 10 december, de Dag van de Mensenrechten, benadrukte Blok het belang van het prioriteren van mensenrechten, en de toewijding en effectiviteit die Nederland in bilaterale en multilaterale betrekkingen in dit opzicht heeft getoond. Blok citeerde zijn voorganger Max van der Stoel (een van Nederlands bekendste voorvechters van de mensenrechten en oprichter van het NHC) en zei: “Soms moet je stille diplomatie gebruiken, achter de schermen werken. Andere keren moet je protesteren of zware druk uitoefenen,” verklaarde hij dat er geen “vast recept” is om mensenrechtenschendingen te bestrijden en onderstreepte hij zijn pragmatische aanpak. Hij legde uit dat Nederland problemen op het gebied van mensenrechten stap voor stap probeert aan te pakken. Blok gaf een opsomming van voorbeelden waarin Nederland respect voor mensenrechten in het buitenland nastreefde, zoals coalities, aanwezigheid in internationale mensenrechtenmechanismen en het organiseren van mensenrechtenconferenties, en vervolgde dat “we moeten werken aan het bevorderen van mensenrechten. Niet alleen omdat we bepaalde verplichtingen zijn aangegaan… Maar ook omdat respect voor de mensenrechten leidt tot meer ontwikkeling elders, en tot meer stabiliteit in onze eigen omgeving.” Hij voegde eraan toe dat “mensenrechten helpen een wereld te garanderen die een fatsoenlijke leefomgeving biedt voor anderen, en dus ook voor onszelf.”

De specifieke aandacht van de minister voor mensenrechten rond zijn toespraak van 10 december kwam nadat er eerder dit jaar kritiek vanuit het parlement was gekomen over het gebrek aan aandacht voor mensenrechten in de China-strategie van Blok.

Stef Blok in een vergadering met leden van het Burgerplatform over de Verklaring van Bratislava


Maatschappelijk middenveld pleit voor mensenrechten

In de marge van de bijeenkomst van de Ministerraad van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) had Blok op 5 december een ontmoeting met leden van het Civic Solidarity Platform (CSP) (een netwerk van mensenrechtenorganisaties uit de hele OVSE-regio, waarvan het NHC momenteel het secretariaat voert). Tijdens de bijeenkomst werd speciale aandacht besteed aan de Verklaring van Bratislava over de vrijheid van vreedzame vergadering, die is uitgegeven door de parallelle conferentie van de civiele samenleving van de OVSE, die elk jaar tijdens de ministeriële bijeenkomst door het CSP wordt georganiseerd.

Het NHC zal blijven pleiten voor universele eerbiediging van de mensenrechten en zal maatregelen zoals de “Global Maginstky Act”, die gericht zijn op het waarborgen van de mensenrechten, blijven steunen. Het zal pleiten voor het mainstreamen van de mensenrechten en erop aandringen dat de resultaten van mensenrechtenprocedures een impact hebben op alle gebieden van de internationale betrekkingen, b.v. economische, culturele, professionele en technische bijstandscontacten, in eigen hoedanigheid en binnen netwerken van het maatschappelijk middenveld zoals het Civic Solidarity Platform.

Topfoto: Stef Blok, Nederlands minister van Buitenlandse Zaken en Josep Borrell, hoge vertegenwoordiger van de EU voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid