peru |
jun 2021
Bron:  Medea Benjamin en Leonardo Flores 
vanuit Lima
Resumen-english 8 juni 2021 ~~~

Met zijn breedgerande boerenhoed en oversized lerarenpotlood in de aanslag, reist de Peruaanse Pedro Castillo door het land om kiezers aan te sporen zich achter een oproep te scharen die tijdens deze verwoestende pandemie bijzonder dringend is: “No más pobres en un país rico” – Geen arme mensen meer in een rijk land. In een cliffhanger van een verkiezing met een enorme kloof tussen stad en platteland en tussen klassen, lijkt het erop dat de plattelandsleraar, boer en vakbondsleider op het punt staat geschiedenis te schrijven door de machtige extreem-rechtse kandidaat Keiko Fujimori, telg van de politieke “Fujimori dynastie” van het land, met minder dan een procent te verslaan.

Fujimori vecht de verkiezingsuitslag aan en beweert dat er op grote schaal is gefraudeerd. Haar campagne heeft alleen bewijs geleverd van geïsoleerde onregelmatigheden, en tot nu toe wijst niets op een onzuivere stemming. Ze kan echter een aantal stemmen aanvechten om de definitieve uitslag te vertragen, en net als in de VS zal een beschuldiging van fraude door de verliezende kandidaat ook tot onzekerheid leiden en de spanningen in het land verhogen.

Castillo’s overwinning zal opmerkelijk zijn, niet alleen omdat hij een linkse leraar is die de zoon is van ongeletterde boeren en omdat zijn campagne veel goedkoper was dan die van Fujimori, maar ook omdat er een meedogenloze propaganda-aanval tegen hem was die de historische angsten van de Peruaanse middenklasse en elites opriep. Het was vergelijkbaar met wat onlangs gebeurde met de progressieve kandidaat Andrés Arauz die de verkiezingen in Ecuador nipt verloor, maar dan nog intenser. Grupo El Comercio, een mediaconglomeraat dat 80% van de Peruaanse kranten in handen heeft, leidde de laster tegen Castillo. Zij beschuldigden hem ervan een terrorist te zijn met banden met het Lichtend Pad, een guerrillagroep waarvan het conflict met de staat tussen 1980 en 2002 tot tienduizenden doden heeft geleid en de bevolking getraumatiseerd heeft achtergelaten. Castillo’s link met het Lichtend Pad is flinterdun: Als leider van Sutep, een vakbond van onderwijzend personeel, zou Castillo bevriend zijn geweest met Movadef, de Beweging voor Amnestie en Fundamentele Rechten, een groep die de politieke vleugel van het Lichtend Pad zou zijn geweest. In werkelijkheid was Castillo een rondero toen de opstand het actiefst was. Ronderos waren zelfverdedigingsgroepen van boeren die hun gemeenschappen beschermden tegen de guerrilla’s en nog steeds bescherming bieden tegen misdaad en geweld.

Twee weken voor de verkiezingen, op 23 mei, werden 18 mensen afgeslacht in het Peruviaanse plattelandsstadje San Miguel del Ene. De regering schreef de aanslag onmiddellijk toe aan de overblijfselen van het Lichtend Pad die betrokken waren bij de drugshandel, hoewel nog geen groep de verantwoordelijkheid heeft genomen. De media legden een verband tussen de aanslag en Castillo en zijn campagne, en zaaiden angst voor meer geweld als hij het presidentschap zou winnen. Castillo veroordeelde de aanslag en herinnerde de Peruanen eraan dat er in de aanloop naar de verkiezingen van 2011 en 2016 vergelijkbare bloedbaden waren aangericht. Fujimori suggereerde van haar kant dat Castillo iets met de moord te maken had.

Op economisch vlak wordt Castillo ervan beschuldigd een communist te zijn die belangrijke industrieën wil nationaliseren en van Peru een “wrede dictatuur zoals in Venezuela” zou maken. Aanplakborden langs de belangrijkste snelweg van Lima vroegen de bevolking: “Zou je in Cuba of Venezuela willen wonen?”, verwijzend naar een overwinning van Castillo. Zoals te zien op de foto’s hierboven, koppelden kranten Castillo’s campagne aan de devaluatie van de Peruaanse munt en waarschuwden ze dat een Castillo overwinning vooral de lage inkomens in Peru zou treffen omdat bedrijven hun deuren zouden sluiten of naar het buitenland zouden verhuizen. Keer op keer heeft de Castillo-campagne duidelijk gemaakt dat hij geen communist is en dat het niet zijn doel is om industrieën te nationaliseren, maar om opnieuw te onderhandelen over contracten met multinationals, zodat meer van de winsten bij de plaatselijke gemeenschappen blijven.

Intussen werd Fujimori tijdens de campagne door de media met fluwelen handschoenen aangepakt, waarbij een van de kranten op bovenstaande foto’s beweerde dat “Keiko garant staat voor werk, voedsel, gezondheid en een onmiddellijke reactivering van de economie”. Haar verleden als first lady tijdens het wrede bewind van haar vader Alberto Fujimori wordt door de media grotendeels genegeerd. Zij kan beweren dat “fujimorismo het terrorisme heeft verslagen” zonder te worden aangesproken op de gruwelen die fujimorismo het land heeft aangedaan, waaronder de gedwongen sterilisatie van meer dan 270.000 vrouwen en 22.000 mannen, waarvoor haar vader terecht staat. Hij zit momenteel in de gevangenis wegens andere schendingen van de mensenrechten en corruptie, en Keiko heeft beloofd heeft hem vrij te laten als ze wint. Ook het feit dat Keiko zelf sinds vorig jaar op borgtocht vrij is in afwachting van een onderzoek naar het witwassen van geld en dat zij zonder presidentiële onschendbaarheid waarschijnlijk in de gevangenis zal belanden, werd buiten beschouwing gelaten.

De internationale media waren niet anders in hun onevenwichtige berichtgeving over Castillo en Fujimori, met Bloomberg die waarschuwde dat “elites sidderen” bij de gedachte van Castillo als president en The Financial Times die kopte: “Peru’s elite in paniek bij vooruitzicht van hard-linkse overwinning in presidentsverkiezingen“.

De Peruaanse economie is de afgelopen 20 jaar indrukwekkend gegroeid, maar die groei heeft niet iedereen geholpen. Miljoenen Peruanen op het platteland zijn door de staat aan hun lot overgelaten. Daar komt nog bij dat Peru, net als veel van zijn buren (waaronder Colombia, Chili en Ecuador), te weinig heeft geïnvesteerd in gezondheidszorg, onderwijs en andere sociale programma’s. Dergelijke keuzes hebben het gezondheidszorgsysteem zo gedecimeerd dat Peru nu de beschamende eer heeft de hele wereld te leiden in het aantal Covid-19 sterfgevallen per hoofd van de bevolking.

Naast de ramp voor de volksgezondheid hebben de Peruanen ook politieke onrust meegemaakt, die werd gekenmerkt door een buitengewoon aantal ophefmakende gevallen van corruptie en vier presidenten in drie jaar. Vijf van de laatste zeven presidenten werden beschuldigd van corruptie. In 2020 werd president Martín Vizcarra beschuldigd van corruptie, veroordeeld, afgezet en vervangen door Manuel Merino. De manoeuvre werd afgedaan als een parlementaire staatsgreep, wat leidde tot een aantal dagen van massale straatprotesten. Amper vijf dagen na zijn ambtsaanvaarding trad Merino af en werd hij vervangen door de huidige president Francisco Sagasti.

Een van Castillo’s belangrijkste campagnethema’s is het uitschrijven van een grondwettelijk referendum om het volk te laten beslissen of het een nieuwe grondwet wil of de huidige wil behouden, die in 1993 werd opgesteld onder het regime van Alberto Fujimori, die het neoliberalisme in zijn raamwerk verankerde.

“De huidige grondwet geeft voorrang aan particuliere belangen boven openbare belangen, winst boven leven en waardigheid”, zo luidt zijn regeringsplan. Castillo stelt voor om in een nieuwe grondwet het volgende op te nemen: erkenning en garanties voor het recht op gezondheid, onderwijs, voedsel, huisvesting en toegang tot internet; erkenning voor inheemse volkeren en de culturele diversiteit van Peru; erkenning van de rechten van de natuur; een nieuwe opzet van de staat waarbij de nadruk komt te liggen op transparantie en participatie van de burgers; en een sleutelrol voor de staat bij de strategische planning om ervoor te zorgen dat het algemeen belang voorrang krijgt.

Op het gebied van het buitenlands beleid zal de overwinning van Castillo een enorme klap betekenen voor de belangen van de VS in de regio en een belangrijke stap betekenen voor Latijns-Amerikaanse integratie. Hij heeft beloofd Peru terug te trekken uit de Groep van Lima, een ad hoc comité van landen dat zich inzet voor een regimeverandering in Venezuela.

Daarnaast heeft de partij Peru Libre opgeroepen tot het uitzetten van USAID en tot het sluiten van Amerikaanse militaire bases in het land. Castillo heeft zich ook uitgesproken voor het tegenwerken van de OAS en het versterken van zowel de Gemeenschap van Latijns-Amerikaanse en Caribische Staten (CELAC) als de Unie van Zuid-Amerikaanse Naties (UNASUR). De overwinning zou ook een goed voorteken zijn voor links in Chili, Colombia en Brazilië, waar in de komende anderhalf jaar presidentsverkiezingen zullen worden gehouden.

Castillo staat voor een zware taak, met een vijandig congres, een vijandige zakenwereld, een vijandige pers en hoogstwaarschijnlijk een vijandige regering Biden. De steun van miljoenen boze en gemobiliseerde Peruanen die verandering eisen, samen met internationale solidariteit, zal onmisbaar zijn voor het vervullen van zijn campagnebelofte om de behoeften van de meest arme en verlaten sectoren van de Peruaanse samenleving aan te pakken.

Medea Benjamin, mede-oprichtster van de vredesgroep CODEPINK en auteur van boeken over het Midden-Oosten en Latijns-Amerika, is in Peru met een delegatie van verkiezingswaarnemers, georganiseerd door Progressive International.

Leonardo Flores is een Latijns-Amerikaanse beleidsdeskundige en campagnevoerder bij CODEPINK.