Het neoliberale rechts verkeert in een diepe crisis in Latijns-Amerika. Ociel Lopez analyseert de geopolitieke implicaties voor Venezuela.
Bron: Ociel Lopez op Venezuelanalysis.com 5 november 2019 ~~~
De verkiezingsresultaten in Argentinië en de populaire opstanden in Ecuador, Haïti en vooral Chili zijn tekenen van een nieuwe progressieve golf in de regio. Deze nieuwe situatie zal gevolgen hebben voor Venezuela en zijn betrekkingen met de rest van het continent.
Aan het einde van 2019 lijken de mechanismen die zijn geïmplementeerd om Venezuela te omsingelen (activering van het militaire TIAR-verdrag, de Lima-groep en de dreigingen van een invasie) uit elkaar te vallen.
In wat volgt zullen we de mogelijke gevolgen en implicaties voor Venezuela analyseren, in de nasleep van oktober 2019, dat zonder waarschuwing bestaande paradigma’s heeft vernietigd en de meest stabiele rechtse regimes in de regio heeft getroffen.
Maduro: Van bijna dood tot almachtig rood
De grootste winnaar van alles wat zich in oktober in Latijns-Amerika heeft voorgedaan, is Nicolas Maduro. De Venezolaanse president begon het jaar met het beeld van een tropische Saddam Hoessein in afwachting van zijn dreigende omverwerping. Nu wordt hij door rechtse presidenten en ministers ervan beschuldigd achter de belangrijkste continentale opstand sinds ongeveer vijftien jaar te zitten. Maduro zou de architect van rebellies zijn, die, hoewel ze aanvankelijk beperkt bleven tot een minderheid, explodeerden in echt volksopstanden die binnen enkele dagen de ogenschijnlijk meest stabiele regeringen troffen, neoliberale bezuinigingsmaatregelen lieten terugdraaien en verschillende presidenten politiek failliet lieten. Maduro begon het jaar als de zwakste leider in de regio en sluit 2019 af als een continentale leider met transnationaal bereik, volgens het verwijt van rechts. Met ingang van november is de Venezolaanse regering stabieler dan die van Piñera. En Macri is begraven na een onverwacht korte tijd op kantoor.
Venezuela, dat door de internationale gevestigde media is afgeschilderd als een antimodel dat onmiddellijk moet worden uitgeroeid, heeft lang gediend voor one-liner rechtvaardigingen voor neoliberale beleidsaanpassingen. “Niet eindigen zoals Venezuela” bleek een voldoende reden te zijn om prijsstijgingen voor benzine, openbaar vervoer en voedsel te bepalen.
Toen de decreten werden ondertekend, begonnen de sociale explosies, eerst in Ecuador en daarna in Chili. Deze nieuwste opstand dreigt het schoolvoorbeeld van een neoliberale model omver te werpen, waardoor het rechtse offensief in de regio zinloos wordt. De nederlaag van Uribismo bij de Colombiaanse lokale en regionale verkiezingen dwingt Duque, net als zijn rechtse regionale tegenhangers, zich te concentreren op zijn eigen bestuur in plaats van Venezuela, dat het centrum van continentale aandacht was voor de eerste helft van het jaar. Evenzo zal het verlies van een meerderheid van de Canadese Liberale Partij bij recente parlementsverkiezingen de aandacht van premier Justin Trudeau naar binnen richten, waardoor de leidende rol van Canada in de Lima-groep waarschijnlijk wordt beperkt.
Nu, met de triomf van Fernandez in Argentinië, wordt een initieel venster geopend voor de Chavista-regering om een mogelijke oplossing voor de crisis te zoeken. Zoals we zullen zien, lijkt de terugkeer van het Peronisme tot de macht, een broodnodige impuls te geven, niet alleen aan Maduro, maar ook aan een bepaalde sector van de Venezolaanse oppositie.
Triomfantelijk Peronism
De overwinning van het Peronisme betekent een nieuwe strategische opening voor Venezuela en het Chavismo. We kunnen geen radicale verschuiving verwachten, omdat we de politieke oriëntatie van de nieuwe regering van Alberto Fernandez en Cristina Fernandez de Kirchner nog niet kennen, die in het verleden belangrijke meningsverschillen hebben gehad. Maar we kunnen verwachten dat de nieuwe regering, en de volksopstanden, zullen bijdragen tot het verminderen van de internationale druk op Venezuela.
Hoewel Latijns-Amerika nog steeds vanuit rechts wordt geregeerd, brengt de triomf van Fernandez een verschuiving met zich mee die door belangrijke partijen zoals Mexico zal worden uitgelegd als een teken dat het nu de tijd is om het machtsevenwicht te herstellen en het linkse blok van de regio te versterken, met de mogelijkheid van het opstarten van een nieuwe progressieve cyclus en het verenigen van een regionaal tegenwicht voor een Amerikaans interventionisme, aangemoedigd door rechtse regimes.
Dit scenario van sterkere banden tussen Argentinië en Mexico zou de Venezolaanse regering de broodnodige hulp kunnen bieden. Maar het kan ook worden gezien als een opening voor het Chavismo om zich terug te trekken uit de loopgraven en minimale garanties te creeren die nodig zijn om deel te nemen aan een nieuw verkiezingsproces dat gericht is op het normaliseren van het politieke leven. Een grondwettelijke bepaling zoals een recall-referendum, die in 2022 zou kunnen worden gestart, is een mogelijke optie voor de oplossing van het conflict.
Met het continent naar links verschuivend (hoewel niet in een geradicaliseerde richting), zal de regering moeten beslissen of het zal deelnemen aan processen van internationale economische samenwerking die het mogelijk maken Amerikaanse sancties te ontwijken maar die gepaard gaan met de eis om concessies te doen aan gematigder oppositie sectoren. Dit kan betekenen dat hun vertegenwoordigers worden opgenomen in de verkiezingscontrolcommissie van het land en meer in het algemeen het vertrouwen in het verkiezingsproces herstellen na de 52 procent onthouding van vorig jaar bij de presidentsverkiezingen.
Het oppositie spectrum in beeld.
Voor de radicale Venezolaanse oppositie is de triomf van Fernandez verwoestend en kan bijdragen aan de crisis van hegemonie binnen de oppositie. Hier hebben we het over de krachtige oppositiefracties die vanuit de Verenigde Staten opereren en wiens enige oplossing voor de huidige impasse buitenlandse militaire interventie is, die steeds onwaarschijnlijker lijkt.
Na het ontslag van de voormalige Amerikaanse nationale veiligheidsadviseur John Bolton – die Venezuela bovenaan de Amerikaanse geopolitieke agenda naast Iran plaatste – werden de belangrijkste bondgenoten van de Venezolaanse oppositie naburige rechtse presidenten, die nog steeds een meerderheid in de regio vormen. In de nasleep van de progressieve doorbraken van oktober, is de radicale oppositie aan een dun draadje blijven hangen, omdat het alles in zijn buitenlandse lobbyinspanningen heeft geïnvesteerd. Onder de slogan, “alleen kunnen we Maduro niet omverwerpen”, concentreerden ze al hun inspanningen op het veiligstellen van buitenlandse militaire interventie en het saboteren van politieke oplossingen, inclusief die voor de verkiezingen.
De interne oppositie kan echter baat hebben bij de overwinning van Fernandez in Argentine. Die interne oppositie verblijft in Venezuela en wordt gevangen gehouden door de economische dominantie en media-chantage, uitgeoefend door de radicale oppositie, die alle inspanningen om deel te nemen aan dialoog en verkiezingen als anathema beschouwt, Deze economische en mediadominatie heeft meer gematigde, historisch pro-electorale oppositiesectoren gedwongen om op de radicale afstandelijke, pro-buitenlandse interventietrein te springen. De ineenstorting van de samenstelling van de Lima-groep door deze geopolitieke verschuivingen, zou kunnen helpen de weg te bereiden voor een rebellie binnen de interne oppositie, die mogelijk terugkeert naar de verkiezingsarena en afstand neemt van de radicale sectoren. Als de oppositie er opnieuw voor kiest om zich te onthouden van de parlementsverkiezingen in 2020, geeft zij de enige regeringstak op die zij momenteel controleert. De oppositie heeft nog maar een paar weken om te beslissen omdat de Nationale Constituerende Vergadering de verkiezingen al begin volgend jaar zou kunnen organiseren.
De terugkeer van UNASUR?
Na de nederlaag bij Colombiaanse lokale verkiezingen is Duque ook verzwakt ten opzichte van Maduro. De Colombiaanse linkerzijde verraste Duque, met een imposante opkomst die sinds jaren niet te zien was. De Colombiaanse leider is bovendien voor veel regeringen steeds onverteerbaarder geworden. Trump heeft hem onder druk gezet voor de toename van drugshandel onder zijn administratie. De ongebreidelde mensenrechtenschendingen worden moeilijk te negeren. De enige hoop van Duque is om een gevecht met Maduro uit te lokken om legitimiteit te verkrijgen in de ogen van de meest ontaarde krachten van de Colombiaanse samenleving, die steeds meer verzwakt lijken.
In het licht van al deze ontwikkelingen is het aannemelijk dat de Lima Group – het regionale rechtse anti-Venezuela platform – in de komende maanden kan worden ontbonden. De Argentijnse ommekeer is cruciaal, terwijl de regeringen in Chili, Peru en Ecuador zich nu moeten concentreren op interne aangelegenheden en moeten vechten voor politiek overleven.
Onder deze omstandigheden staat de toepassing van het Inter-American Reciprocal Assistance Treaty (TIAR) voor grote struikelblokken. Het door de VS geleide wederzijdse verdedigingsverdrag werd in september door verschillende landen in de regio geactiveerd en machtigde sancties tegen Venezolaanse regeringsfunctionarissen en Chavista-personen. Maar de TIAR heeft ook een clausule die militaire interventie toestaat als een van de ondertekenaars wordt bedreigd, die veel moeilijker te implementeren is dan eerder gedacht.
De wedergeboorte van UNASUR als een platform voor regionale diplomatie onafhankelijk van Washington is op de korte termijn nog steeds onwaarschijnlijk. Daarvoor zal een grotere verschuiving naar links in de regionale correlatie van strijdkrachten moeten plaatsvinden, vooral in Brazilië, waar presidentsverkiezingen zijn gepland voor 2022 te midden van de reeds gespannen interne dynamiek. De recente onthullingen die president Jair Bolsonaro verbinden met de moord op congresvrouw Marielle Franco, betekenen een verdere slag voor de legitimiteit van de extreemrechtse regering, waardoor haar vermogen om tegen Venezuela op te treden wordt beperkt en de verkiezingskansen van links worden vergroot.
Aan het einde van de dag creëert Fernandez’s overwinning niet alleen verwachtingen bij Chavismo – die zijn belangrijkste regionale bondgenoten zoals Dilma Rousseff, Rafael Correa en Cristina Kirchner had verloren -, maar ook bij verschillende oppositiefracties die vasthielden aan de afstandelijke lijn die de VS hen opdrong. Wat nog belangrijker is, is dat de algemene situatie in Latijns-Amerika en het extreem hoge niveau van sociale conflicten in oktober, de rechtse belegering van Venezuela helpen doorbreken. Dit opent nieuwe confrontatiescenario’s op het hele continent, waardoor een deel van de druk op de Maduro-overheid wordt opgeheven ondanks de verdieping van de economische crisis. Het conflict is nu verplaatst naar de interne crises waarmee elk van de rechtse regeringen in de regio wordt geconfronteerd, die ze wilden ontwijken door een overdreven bezorgdheid over Venezuela te veinzen. Piñera en Moreno hebben nu hun eigen problemen. En Macri hoeft zich helemaal nergens meer zorgen over te maken. Zo gaat november 2019 in Latijns-Amerika van start.
Ociel Alí López is een Venezolaanse onderzoeker die talloze geschreven en multimediale werken heeft gepubliceerd. Hij is toegewijd aan het analyseren van de Venezolaanse samenleving voor verschillende Europese en Latijns-Amerikaanse media. Hij is mede-oprichter van het alternatieve Venezolaanse staatstelevisiestation Avila TV in 2006. Hij is de ontvanger van de CLACSO / ASDI-onderzoekerprijs en de Britto Garcia-literatuurprijs.